Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która dotyka około 1% populacji na całym świecie. Jej występowanie jest ściśle związane z nietolerancją glutenu, białka obecnego w pszenicy, życie, jęczmieniu i innych zbożach. Osoby cierpiące na celiakię muszą ściśle przestrzegać diety bezglutenowej, aby unikać groźnych dla zdrowia powikłań. Poniżej znajdziesz więcej informacji o tym, czym dokładnie jest celiakia, jakie są jej objawy i jak radzić sobie z tą chorobą w codziennym życiu.
Czym jest celiakia?
Celiakia, znana również jako enteropatia glutenozależna, jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, która występuje u genetycznie predysponowanych osób. Charakteryzuje się nietolerancją glutenu, czyli białka występującego w pszenicy, jęczmieniu i życie. Spożycie glutenu prowadzi do odpowiedzi immunologicznej, która uszkadza błonę śluzową jelita cienkiego. To z kolei skutkuje zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych, prowadząc do licznych powikłań zdrowotnych.
Patofizjologia celiakii
Mechanizm celiakii opiera się na interakcji między genami, glutenem i układem immunologicznym. U osób predysponowanych genetycznie (z haplotypami HLA-DQ2 i HLA-DQ8) gluten działa jako antygen, który jest rozpoznawany przez komórki prezentujące antygen w jelicie. Powoduje to aktywację limfocytów T, które niszczą enterocyty—komórki wyściełające jelito cienkie. Niszcząca wymiana prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, co zakłóca proces wchłaniania składników odżywczych.
Epidemiologia celiakii
Celiakia jest globalnym problemem zdrowotnym, chociaż jej częstość występowania różni się w zależności od regionu i populacji. Szacuje się, że dotyka około 1% populacji na całym świecie. Jednocześnie, z powodu różnorodności objawów, wielu pacjentów pozostaje niezdiagnozowanych. Różnice epidemiologiczne mogą być związane z czynnikami genetycznymi, dietetycznymi oraz stopniem świadomości i dostępnością diagnostyki.
SUPERSONIC SMART MEAL
Nietolerancja glutenu a celiakia – różnice
Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, w której spożycie glutenu prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego. Z kolei, nietolerancja glutenu, znana również jako wrażliwość na gluten niezwiązana z celiakią, charakteryzuje się występowaniem objawów przypominających celiakię, ale bez obecności uszkodzeń błony śluzowej jelita oraz bez markerów immunologicznych celiakii.
Mechanizmy działania
W przypadku celiakii, reakcja immunologiczna jest wywoływana przez specyficzne peptydy zawarte w glutenie, które są przedstawiane przez komórki prezentujące antygen limfocytom T. W rezultacie powstaje stan zapalny, który prowadzi do niszczenia kosmków jelitowych. Natomiast w nietolerancji glutenu mechanizm nie jest dokładnie poznany, ale uważa się, że może obejmować zarówno odpowiedź immunologiczną, jak i nieimmunologiczną na gluten.
Różnice
Podstawowe różnice między celiakią a nietolerancją glutenu można podsumować następująco:
- Immunologia: Celiakia jest wynikiem specyficznej odpowiedzi immunologicznej. Nietolerancja glutenu nie angażuje autoimmunologicznych mechanizmów.
- Uszkodzenia jelit: W celiakii dochodzi do uszkodzeń kosmków jelitowych, podczas gdy w nietolerancji glutenu takie uszkodzenia nie są obecne.
- Diagnostyka: Celiakia jest diagnozowana za pomocą specyficznych testów serologicznych i biopsji jelita cienkiego, podczas gdy nietolerancja glutenu diagnozowana jest na podstawie wykluczenia innych zaburzeń i obserwacji objawów po wyeliminowaniu glutenu z diety.
Jak zdiagnozować celiakię?
1.Testy serologiczne
Pierwszym krokiem w diagnostyce celiakii są testy serologiczne, które obejmują:
- Przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej (tTG): Najczęściej używany i najbardziej czuły test.
- Przeciwciała przeciw endomyzjum (EMA): Bardzo specyficzny, ale mniej czuły test.
- Przeciwciała deamidowanego peptydu gliadyny (DGP): Alternatywa dla pacjentów z negatywnymi wynikami tTG, zwłaszcza dzieci.
2.Biopsja jelita cienkiego
Jeżeli wyniki testów serologicznych sugerują celiakię, kolejnym krokiem jest biopsja jelita cienkiego. Pobranie próbek z dwunastnicy pozwala ocenić stopień uszkodzenia kosmków jelitowych. Biopsja jest uważana za złoty standard diagnostyczny w celiakii i pozwala na potwierdzenie diagnozy.
3.Nowoczesne metody diagnostyczne
Rozwój technologii medycznych przyniósł nowe metody diagnostyczne, takie jak:
Testy genetyczne: Określenie obecności genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8 może pomóc wykluczyć celiakię, ale ich obecność nie potwierdza choroby.
Kapsułkowa endoskopia: Umożliwia wizualizację jelita cienkiego i może być pomocna w diagnostyce trudnych przypadków.
Celiakia – objawy
Objawy gastroenterologiczne
Celiakia może manifestować się różnorodnymi objawami gastroenterologicznymi, takimi jak:
- Biegunka
- Bóle brzucha
- Wzdęcia
- Nudności i wymioty
- Utrata masy ciała
Objawy pozajelitowe
Celiakia nie ogranicza się tylko do przewodu pokarmowego. Objawy pozajelitowe mogą obejmować:
- Anemię z niedoboru żelaza
- Osteoporozę
- Zaburzenia neurologiczne, takie jak padaczka czy neuropatia obwodowa
- Problemy skórne, takie jak opryszczkowe zapalenie skóry (dermatitis herpetiformis)
Celiakia bezobjawowa
Niektórzy pacjenci mają celiakię bezobjawową, znaną również jako cicha celiakia. Mimo braku wyraźnych objawów, u tych osób występują uszkodzenia jelit i mogą pojawić się długoterminowe powikłania, takie jak osteoporoza czy niepłodność.
Celiakia – dieta bezglutenowa
Podstawy diety bezglutenowej
Leczenie celiakii opiera się przede wszystkim na ścisłej diecie bezglutenowej przez całe życie. Eliminacja glutenu z diety pozwala na regenerację kosmków jelitowych i redukcję objawów.
Produkty bezglutenowe
Osoby z celiakią muszą unikać produktów zawierających pszenicę, jęczmień i żyto. Lista produktów dozwolonych obejmuje:
- Ryż
- Kukurydzę
- Ziemniaki
- Soję
- Quinoa
- Grykę
- Proso
Rola diety bezglutenowej w leczeniu celiakii
Dieta bezglutenowa jest jedynym skutecznym leczeniem celiakii. Natychmiastowe zastosowanie diety po diagnozie znacząco poprawia jakość życia pacjentów, zmniejsza ryzyko powikłań i wspomaga regenerację uszkodzonej błony śluzowej jelita.
Mimo korzyści, dieta bezglutenowa może być wymagająca. Pacjenci muszą dokładnie czytać etykiety, unikać krzyżowego zanieczyszczenia produktów i być świadomi ukrytych źródeł glutenu. Wsparcie dietetyczne i edukacja są ważne w efektywnym zarządzaniu dietą bezglutenową.
Poradnik dla osób z celiakią
Jak radzić sobie z celiakią na co dzień?
Życie z celiakią wymaga precyzyjnego planowania.
- Planowanie posiłków – przygotowywanie posiłków w domu z kontrolowanych składników.
- Zakupy – dokładne sprawdzanie etykiet produktów spożywczych.
- Spożywanie posiłków poza domem – informowanie restauracji o potrzebach dietetycznych i wybieranie miejsc z menu bezglutenowym.
Wsparcie psychologiczne i społecznościowe
Radzenie sobie z celiakią może być stresujące, dlatego wsparcie psychologiczne i sieci społecznościowe są niezwykle pomocne. Dołączenie do grup wsparcia i korzystanie z porad specjalistów może znacznie ułatwić zarządzanie chorobą.
Rady praktyczne na temat przygotowywania posiłków i zakupów
- Zakupy – wybieraj produkty oznaczone jako „bezglutenowe” i unikaj tych, które mogą zawierać śladowe ilości glutenu.
- Przygotowanie posiłków – używaj oddzielnych narzędzi kuchennych, aby uniknąć krzyżowego zanieczyszczenia.
- Przechowywanie żywności – przechowuj produkty bezglutenowe oddzielnie od innych produktów.
Przypisy
Ludvigsson JF, Leffler DA, Bai JC, et al. The Oslo definitions for coeliac disease and related terms. Gut. 2013;62(1):43-52.
Rubio-Tapia A, Hill ID, Kelly CP, Calderwood AH, Murray JA. ACG clinical guidelines: diagnosis and management of celiac disease. Am J Gastroenterol. 2013;108(5):656-676.
Green PH, Cellier C. Celiac disease. N Engl J Med. 2007;357(17):1731-1743.
Lebwohl B, Sanders DS, Green PH. Coeliac disease. Lancet. 2018;391(10115):70-81.
Catassi C, Bai JC, Bonaz B, et al. Non-Celiac Gluten sensitivity: the new frontier of gluten related disorders. Nutrients. 2013;5(10):3839-3853.
